Het is een bekend verschijnsel dat mensen zich als ze ouder worden graag jonger voelen dan ze in werkelijkheid zijn.
Dit heeft niet alleen iets met heimwee naar de jeugd te maken. Ons zelfbeeld is opgebouwd uit onze herinneringen en het is niet meer dan natuurlijk dat de afgelopen jaren daarin het belangrijkste aandeel hebben. Je voelt je bijvoorbeeld pas echt een dertiger wanneer je de 35 bent gepasseerd, voor die tijd blijf je 'hangen' in de twintig-plus.
Maar hoe ouder je wordt, des te meer jaren je in je zelfbeeld verzamelt. Het is dan niet ongewoon dat de voorbije tijd in je herinnering pieken en dalen vertoont. Sommige jaren springen eruit als de jaren waarin je meer van jezelf herkent dan andere. Dat zijn bijvoorbeeld de jaren waarin je een belangrijke beslissing hebt genomen of waarin een gebeurtenis een keerpunt in je leven betekende.
Uit al die levendige herinneringen kun je op elk moment van je leven een 'absolute leefijd' destilleren: zo voelde ik me toen en zo voel ik me nog steeds. Dat de 'absolute leeftijd' met elke volgende ingrijpende gebeurtenis kan veranderen, spreekt vanzelf. Het is bijvoorbeeld een bekend gegeven dat veel mensen zich heel lang jong voelen en dat dat opeens verandert als hun beide ouders overleden zijn. Het is alsof op dat moment pas de echte volwassenheid begint.
De puberteit
Vaak springt er in de herinnering gewoonlijk één levensperiode uit: de puberteit. Uit onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam blijkt dat persoonlijke herinneringen twee pieken vertonen: heronneringen aan de meest recente gebeurtenissen en herinneringen uit de tienertijd.
Dit werd onderzocht door proefpersonen te vragen de eerste persoonlijke herinnering te beschrijven die zij kregen bij neutrale woorden zoals 'kikker' en 'huis'. Daarna moesten zij deze persoonlijke herinnering dateren.
Mensen blijken zich uit hun verleden (het recente verleden uitgezonderd) het meest te herinneren uit de periode tussen hun dertiende en achttiende levensjaar. Bij vrouwen ligt de geheugenpiek gemiddeld drie jaar eerder dan bij mannen.
Dat de geheugenpiek verbonden is aan de tienertijd is niet zo vreemd omdat in die tijd de fysieke en mentale veranderingen zich in hoog tempo voltrekken. De adolescentie is de periode waarin het gevoel van identiteit verworven wordt. Het is ook een verwarrende periode waarin een tiener met heel verschillende rolmodellen te maken krijgt en diverse 'identiteiten' uitprobeert. Die heftige emoties kunnen in het geheugen gegrift blijven.
Zij kunnen ook het zelfbeeld voor altijd vorm geven. Dat verklaart misschien waarom sommige schrijvers en kunstenaars zich nog steeds zo graag een puber voelen. Zo beschrijft Harry Mulisch zich steevast als een zeventienjarige, houdt Henk Hofland het op twaalf en voelt Tim Krabbé zich dertien.
Van Jean Cocteau is het citaat: 'Ware jeugd is een eigenschap die men zich pas op rijpere leeftijd kan eigen maken.'
